Mowa jest podstawowym narzędziem komunikacji, stanowi istotny element rozwoju człowieka. Okres przedszkolny i wczesnoszkolny przypada na najintensywniejszy czas w rozwoju mowy dziecka, dlatego tak istotną rzeczą jest jej stymulowanie i korygowanie ewentualnych wad. Należy tu zwrócić szczególną uwagę na rolę rodziców, opiekunów i osób bliskich w uczeniu dziecka poprawnej wymowy.
Doskonałym sposobem stymulacji umiejętności językowych dzieci są proste ćwiczenia prowadzone w formie zabawowej. Zadaniem ich jest rozwijanie niezbędnych w nauce mowy aspektów, takich jak:
- sprawność narządów mowy;
- kompetencje fonologiczne;
- prawidłowy tor oddechowy;
- prawidłowy sposób połykania;
- poprawna artykulacja.
Zabawy słuchowe – Celem ich jest koncentrowanie uwagi na dźwiękach, zdolność różnicowania głosek oraz umiejętność ich wyodrębniania i scalania w wyrazy.
- Zgadnij co to za zwierzątko?– odgadywanie przez dzieci nagrań odgłosów znanych im zwierząt np.: kot, pies, krowa, koń, kura, koza, kaczka.
- Echo – osoba prowadząca wymawia sylabę lub prosty wyraz, zaś dziecko siedzące tyłem ma za zadanie powtórzyć coraz to ciszej.
- Zgadnij, co wydało taki dźwięk?– uderzanie pałeczką w różne przedmioty np.:szkło, fajans, metal, kamień, drewno itp.
- Co to za urządzenie – rozpoznawanie po dźwięku różnych urządzeń domowych, np.: odkurzacz, mikser, suszarka, pralka itp.
- Mówimy jak roboty – powtarzanie sylabami za rodzicem prostych wyrazów określających np. przedmioty, owoce, zwierzęta;
- Wyklaskiwanie– naśladowanie ilości i tempa uderzeń wyklaskując lub wystukując je np. łyżka o stół.
- Rozpoznawanie dźwięków wydawanych przez różne przedmioty np. odbijanie piłki, stukanie do drzwi, tykanie zegara.
- Powtarzanie rytmu.
- Rozpoznawanie dźwięków wydawanych przez różne instrumenty.
- Różnicowanie wyrazów różniących się jedną głoską np.: bułka-półka, kasa-kasza, góra-kura, szale-sale
Zabawy oddechowe – są bardzo istotne, gdyż czynność mowy jest nierozłącznie związana z oddychaniem. Wpływają na pogłębienie oddechu, zwiększenie pojemności płuc, wydłużanie fazy wydechowej. Pomagają dziecku lepiej mówić na wydechu, a nie jak to często się zdarza, na wdechu.
- Puszczanie baniek mydlanych;
- Dmuchanie na wiatraczek;
- Odgłosy pociągu- pociąg stoi gotowy do odjazdu, lokomotywa sapie – pf, pf, pf, pociąg powoli rusza i jedzie coraz szybciej – cz, cz, cz.
- Wyścig chrupek – wspólne dmuchanie na chrupki po narysowanym na stole kredą torze;
- Krople deszczu – dmuchanie na zawieszone na nitce papierowe krople deszczu, naśladowanie wiatru raz mocnego, innym razem słabego.
- Tańczący płomyk – delikatne dmuchanie na świecę i gaszenie jej mocnym podmuchem;
- Dmuchanie gorącej zupy – naśladowanie dmuchania na zupę;
- Robimy bąbelki– dmuchanie przez rurkę do wody;
- Śnieżynki – zdmuchiwanie kuleczek z waty, bądź bibuły;
- Naśladowanie śmiechu różnych osób: kobiety – cha, cha, cha; mężczyzny – ho, ho, ho; dziecka – hi, hi, hi;
Zabawy usprawniające aparat artykulacyjny – są to ćwiczenia języka, warg, policzków i podniebienia miękkiego. Wpływają one na osiągnięcie dokładności i precyzji ruchów narządów mowy, warunkują więc poprawną wymowę dziecka.
Ćwiczenia warg i policzków:
- Całuski– wysyłanie całusków, do mamy, babci…cmokanie z ustami ułożonymi w mały dzióbek;
- Zabawa w lwa– otwieranie i zamykanie buzi jak lew swą paszczę;
- Naśladowanie żaby – wykonywanie szerokiego uśmiechu przy zaciśniętych wargach;
- Naprzemienne wypowiadanie samogłosek a- i -a –i; a-u a -u; u -i- u-i; i- a- i-a; i-u -i-u; u- a u-a. – policja jadąca na sygnale;
- Konik –kląskanie językiem, parskanie (wprawianie warg w drganie);
- Robienie z policzków baloników – wciąganie i nadymanie policzków;
- Przepychanie powietrza z jednego policzka do drugiego;
- Wąsy – wysuwanie warg jak przy głosce „u”, położenie na górnej wardze słomki lub ołówka i próba utrzymania go.
Ćwiczenia języka:
- Słodka zabawa – zlizywanie drobnych cukierków, miodu, czekolady ze spodeczka.,
- Liczenie ząbków – czubek języka dotyka kolejno górnych zębów;
- Wahadełko – dotykanie czubkiem języka kącików ust;
- Szuflada – wysuwanie języka w linii prostej;
- Chomik – wypychanie na przemian policzków językiem;
- Kotek– oblizywanie warg jak kotek po wypiciu mleka (można posmarować usta kremem czekoladowym, miodem);
- Czyszczenie” językiem górnych zębów;
- Malowanie językiem na podniebieniu różnych przedmiotów np. słońca, samolotu, kwiatka –
- Wbijanie gwoździa – język jest młotkiem, który wbija gwóźdź (uderzanie językiem o dziąsła za górnymi ząbkami).
Ćwiczenia podniebienia miękkiego:
- Chrapiący tata – naśladowanie głośnego chrapania;
- Ziewający hipopotam– naśladowanie ziewania przy nisko opuszczonej szczęce dolnej;
- Chory kotek – naśladowanie pokasływania z wysuniętym na zewnątrz językiem oraz głębokiego oddychania jak u lekarza (wdech nosem, wydech ustami);
- Przenoszenie skrawków papieru za pomocą słomki – wciąganie powietrza;
- Chuchanie – naśladowanie rozgrzewania rąk.
Innymi sposobami stymulowania rozwoju mowy dziecka jest nauka wyliczanek, krótkich wierszyków i piosenek z dużą ilością wyrazów dźwiękonaśladowczych. Należy także poświęcić jak najwięcej czasu na nazywanie i opisywanie przedmiotów z najbliższego otoczenia, czytanie dziecku adekwatnych do jego wieku książek, a przede wszystkim na wspólną rozmowę.
Opracowała Helena Wasiluk